ΙΣΤΟΡΙΑ
ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ
"ΟΙ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ"
Πλάτωνας:το έργο που ασχολείται με τους ζωντανούς οργανισμούς και το φυσικό κόσμο είναι ο Τίμαιος. Για τον Πλάτωνα η ζωή δεν περιορίζεται μόνο σ’ αυτά που ονομάζουμε σήμερα ζωντανούς οργανισμούς. Ολόκληρος ο κόσμος είναι, κατά μία έννοια, ένζωος και έμψυχος, θεωρείται ως ένα μεγάλο ζωντανό ον και τα άστρα ονομάζονται ζώα. Στη φιλοσοφία του πρωταρχική θέση έχει ο κόσμος των ιδεών, ενώ τα πράγματα του υλικού, δημιουργημένου κόσμου είναι κατώτερα, ατελείς μιμήσεις ή «σκιές» των αληθινών όντων του κόσμου των ιδεών. Η ανθρώπινη ψυχή προέρχεται από τον κόσμο των ιδεών, αλλά καθώς συμμετέχει στον υλικό κόσμο έχει διαβαθμίσεις, μέρη τοποθετημένα ιεραρχικά. Το ανώτερο μέρος της ψυχής είναι το λογιστικόν ή νους που είναι η έδρα της γνώσης και της αρετής και σχετίζεται με τον εγκέφαλο και γενικότερα με το κεφάλι το οποίο έχει πλαστεί «κατ’ απομίνησιν» του ουράνιου θόλου. Κατώτερο από το λογιστικόν είναι το θυμοειδές που σχετίζεται με την περιοχή της καρδιάς και του θώρακα. Ακόμη κατώτερο είναι το επιθυμητικόν, έδρα των κατώτερων ορέξεων και επιθυμιών που σχετίζεται με την περιοχή του ήπατος. Λέει: η πρώτη του –του Θεού- λοιπόν ενέργεια ήταν η δημιουργία του μοναδικού εμβίου όντος που περικλείει όλα τα άλλα έμβια όντα, θνητά και αθάνατα. Ο ίδιος ανέλαβε τη δημιουργία των θείων εμβίων όντων. Τη γέννηση όμως των θνητών την ανέθεσε στους απογόνους του. Και αυτοί μιμούμενοι το έργο του, παρέλαβαν την αθάνατη αρχή της ψυχής και την εγκατέστησαν στο θνητό περίβλημα που έπλασαν γι’ αυτήν, της προσέδωσαν ως όχημα όλο το σώμα και μέσα του θεμελίωσαν και ένα δεύτερο είδος ψυχής, τη θνητή. Η θνητή ψυχή στεγάζει τα φοβερά και αναγκαία πάθη: πρώτα την ηδονή, το μέγιστο δέλεαρ του κακού έπειτα τους πόνους που μας απομακρύνουν από το καλό, το θάρρος και το φόβο,τους δύο άφρονες συμβούλους, και ακόμη το θυμό που δύσκολα καταλαγιάζει και την ελπίδα που μας παρασύρει. Τα συνέδεσαν όλα αυτά με την άλογη αίσθηση και τον έτοιμο για τα πάντα έρωτα, κι έτσι συγκρότησαν ακολουθώντας την Ανάγκη, το θνητό μέρος της ψυχής. Από σεβασμό προς το θείο μέρος της ψυχής τοποθέτησαν το θνητό μέρος σε διαφορετική θέση του σώματος και για να κρατούν τα δύο μέρη χωριστά, ύψωσαν το λαιμό ως όριο ανάμεσα στο κεφάλι και το στήθος. Το θνητό μέρος της ψυχής το εμφύτευσαν στο θώρακα. Επειδή όμως η θνητή ψυχή διαθέτει μια καλύτερη και μια χειρότερη πλευρά, χώρισαν στα δύο και την κοιλότητα του θώρακα τοποθετώντας στη μέση το διάφραγμα. Εκείνο το μέρος της ψυχής που χαρακτηρίζεται από ανδρεία και πάθος, επειδή έχει τάση επιβολής, το εγκατέστησαν πιο κοντά στο κεφάλι, ανάμεσα στο διάφραγμα και το λαιμό για να μπορεί να ακούει τον ορθό λόγο και να συμπράττει στη χαλιναγώγηση των επιθυμιών, όποτε αυτές δεν εννοούν να υποταχθούν με τη θέλησή τους σε ό,τι προστάζει και επιβάλλει η ακρόπολη του σώματος. Και την καρδιά την τοποθέτησαν στη θέση της σκοπιάς. Από εκεί, όταν μαίνεται ο θυμός, καθώς ο λόγος αναγγέλλει την τέλεση μιας άδικης πράξης, είτε από εξωτερικούς παράγοντες είτε από εσωτερικές επιθυμίες , η καρδιά, διαμέσου όλων των στενωπών, μεταφέρει ταχύτατα τις διαταγές και τις απειλές σε κάθε μέρος του σώματος που μπορεί να τις αντιληφθεί, ώστε να υπακούσει και να συμμορφωθεί πλήρως και έτσι να αποδεχθεί την ηγεμονία του ανώτερο μέρους της ψυχής. Το άλλο μέρος της ψυχής, εκείνο που επιθυμεί τα φαγητά, τα ποτά και ό,τι άλλο του επιβάλλει η φύση του σώματος, το εγκατέστησαν ανάμεσα στο διάφραγμα και το όριο της περιοχής του ομφαλού. Το έδεσαν εκεί σαν άγριο ζώο που πρέπει συνεχώς να τρέφεται για να επιβιώσει το θνητό γένος. Βασικές συνιστώσες των αντιλήψεων του Πλάτωνα είναι η αθανασία της ψυχής και η μετενσάρκωση. Η ψυχή του ανθρώπου (η αθάνατη ψυχή) όταν αποχωριστεί με το θάνατο από το σώμα, μπορεί, ανάλογα με τις δράσεις της κατά τη διάρκεια της ζωής, να κατέλθει ακόμα χαμηλότερα και να γίνει η ψυχή ενός ζώου. Τελικός βέβαια στόχος της είναι η επάνοδος στον κόσμο των ιδεών.
Αριστοτέλης: η διάκριση ανάμεσα στην ύλη και τη μορφή είναι πολύ βασική στην αριστοτελική κοσμολογία. Ένα υλικό αντικείμενο αποτελείται μεν από ύλη, αλλά αυτό που έχουμε μπροστά μας, αυτό που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας δεν είναι απλά ύλη. Είναι ύλη η οποία έχει «μορφοποιηθεί» από τη μορφή. Η ύλη μαζί με τη μορφή αποτελούν την ουσία. Ουσία είναι το πράγμα, το αντικείμενο όπως το έχουμε μπροστά μας. Η μορφή του Αριστοτέλη αντιστοιχεί στις ιδέες του Πλάτωνα, δε βρίσκεται όμως χωρισμένη από τα υλικά πράγματα, σ’ ένα μακρινό κόσμο των ιδεών, αλλά βρίσκεται μαζί με τα πράγματα, άρρηκτα συνδεδεμένη μ’ αυτά και επενεργεί συνεχώς πάνω τους. Τέλος είναι ο σκοπός, αυτό προς το οποίο «τείνει» ή για το οποίο γίνεται ένα πράγμα ή μια διεργασία. Για κάθε μεταβολή ή κάθε γεγονός υπάρχουν 4 ειδών αιτίες: α. η υλική αιτία: αναφέρεται στην ύλη η οποία παίρνει μέρος στη μεταβολή, β. η μορφική (ή ειδική ή τυπική) αιτία: αναφέρεται στη μορφή, η οποία «συνδυάζεται» με την ύλη ή επενεργεί ή επιβάλλεται σ’ αυτή, γ. η ποιητική (ή κινητική) αιτία: αυτό που επιδρά άμεσα, ώστε να γίνει η μεταβολή, δ. η τελική αιτία: αναφέρεται στο τέλος, στο σκοπό, αυτό στο οποίο θα οδηγήσει τελικά η μεταβολή, το οποίο όμως δρα ως αιτία καθοδηγώντας τη μεταβολή. Παράδειγμα: σε ένα άγαλμα, υλική αιτία είναι το μάρμαρο, μορφική είναι η μορφή που επιβάλλεται σταδιακά στο μάρμαρο, ποιητική αιτία είναι οι ενέργειες του γλύπτη και τελική αιτία είναι η ιδέα του αγάλματος που έχει στο νου του ο γλύπτης. Ανάμεσα στις αιτίες, η τελική αιτία έχει προνομιακή θέση στην όλη αριστοτελική κοσμοθεωρία. Αυτά που συμβαίνουν χωρίς να εξυπηρετούν κάποιο σκοπό (τέλος) συμβαίνουν «εξ ανάγκης» ή «από τύχης». Εντελέχεια είναι αυτό που υπάρχει σ’ ένα πράγμα και το κάνει να οδηγείται προς το τέλος του. Ο όρος ενέργεια χαρακτηρίζει αυτό που ένα πράγμα είναι πραγματικά σε κάποια φάση της ύπαρξής του ή της διαδρομής του ενώ ο όρος δυνάμει αυτό που πρόκειται να γίνει ή αυτό που θα μπορούσε να γίνει. Για τον Αριστοτέλη υπάρχει μάλλον συνέχεια ανάμεσα σ’ αυτά που συμβαίνουν στους ζωντανούς οργανισμούς και σ’ εκείνα που ισχύουν για όσα θα λέγαμε ότι ανήκουν στη νεκρή (ανόργανη) φύση. Ωστόσο υπάρχει κάτι που διαφοροποιεί τα ζωντανά όντα από τα μη ζωντανά. Πρόκειται για την ψυχή. . το έμψυχο διακρίνεται από το άψυχο ως προς τη ζωή. Κάτι ζει αν υπάρχει έστω και ένα από τα εξής: νους, αίσθηση, μετατόπιση και στάση στο χώρο κι ακόμα κίνηση ως προς τη θρέψη, τη φθορά και την αύξηση. Πέρα από αυτά τα βασικά και απαραίτητα χαρακτηριστικά, τα ζωντανά όντα μπορεί να έχουν και άλλες επιπλέον ιδιότητες. Έχουμε τότε να κάνουμε με διαδοχικά ανώτερες μορφές ζωής, φθάνοντας και μέχρι την ανώτατη, την ανθρώπινη ζωή, η οποία χαρακτηρίζεται από την παρουσία του νου (του νοητικού). Η θρεπτική ψυχή υπάρχει και στα άλλα ζωντανά και είναι η πιο κοινή δύναμη της ψυχής και χάρη σ’ αυτήν υπάρχει ζωή σε όλα όσα ζουν. Έργα της είναι να μπορεί το ζωντανό ον να γεννά και να παίρνει τροφή. Η ψυχή είναι η αρχή και η αιτία του ζωντανού σώματος. Προσπάθησε να ταξινομήσει το πλήθος των ζωντανών οργανισμών. Το έργο αυτής της ταξινόμησης έχει πολύ μεγάλη σημασία για την ιστορία της βιολογίας γιατί η ταξινόμηση των ζωντανών οργανισμών ήταν ένα κυρίαρχο θέμα που απασχόλησε τους σχετικούς επιστήμονες.
Καλημέρα από Αθήνα
Ανθή Αποστολίδου
Φυσικός, MSc
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου